Özel Eğitim Rehberlik SitesiEditör:Derya İMAMOĞLU

EBA Portal tarafından hazırlanan Çanakkale Geçilmez Sayfası için TIKLAYINIZ

Çocuğunuzla iletişim kurabilmek için yapabilecekleriniz şöyle sıralanabilir:
Doğumla 6 ay arası
• Şarkı ya da ninni söylerken, onun yüz mimiklerini taklit edin.
• Beslenme, altını değiştirme ve banyo saatlerini konuşma saatlerine dönüştürün.
• “ce” oyunları gibi oyunları oynayarak karşılıklı iletişimi geliştirin.
• İsmini söylediğinizde size bakmasını teşvik edin.
• İletişim çabasıyla çıkardığı bütün sesler için olumlu ifadeler kullanın. Örneğin: “Ne güzel gülüyorsun?” gibi.
6-12 ay arası
• Seslerin farkına vardıkça, (örneğin telefon çaldığında) ne olduğunu anlatın.
• Ne söylediğinizi anlaması için ona zaman tanıyın.
• Günlük aktivitelerinizi tanımlamak için aynı ifadeleri kullanın.”Ayşe’nin banyosu”, “yatma vakti” gibi.
• Nesneleri gösterip, doğal bir konuşma ortamında isimlendirin.
• Parmak oyunları oynayın.
• Kitaplarla tanıştırın; kitapta bulunan, basit ve günlük yaşantısında çok karşılaştığı nesneleri isimlendirin.

Dil gelişimine yardımcı olabilecek ne yapabilirsiniz.

Aşağıda çocuğun dil gelişimine yardımcı olabilecek öneriler verilmiştir:

12-18 AY ARASI
• Çocuğunuzla iletişiminizde basit ve kısa cümleler kullanın.
• Doğal bir formda, ancak yavaş, anlaşılır ve açık konuşun.
• Çocuğunuzun sözcük kazanımı için, tercihli sözcüklerle soru yönelterek model olun. Örneğin; elma ya da muz ister misin? gibi.
• Oynayabileceği bazı oyuncakları sağlayın. Örneğin; oyuncak bir telefon, konuşma taklitleri yapabileceği en iyi oyuncaktır.
18-24 AY ARASI
• Yaptığınız aktiviteleri ve ne olduğunu anlatıp, tanımlayın.
• Birlikte bazı günlük aktiviteler yapın, böylece konuşacak çok şey olacaktır.
• Çocuğunuzun oyun içinde gerçek nesnelerle oynamasını teşvik edin, örneğin; gerçek yiyecekler kullanılan bir çay partisi gibi.
• Resimli olay ya da nesne kartlarıyla grup oyunları oynayın, bulmacalar çözün.
• Geçmişten, günümüzden ve gelecekten söz edin; bugün ne yaptınız, yarın büyükanne gelecek gibi.
• Eğer çocuğunuzun çıkarabildiği bir ses varsa (örneğin; baa), bu sesle başlayan ve çevresinde bulunan nesneleri öncelikle sözcük dağarcığına kazandırmayı hedefleyin. Örneğin; bardak gibi. Bu sözcüğü basit cümlelerde ve duruma uygun ifadelerin içinde kullanın.
• Hedeflediğiniz ve çıkarabildiği sese ilişkin sözcük kartları oluşturun. Bu kartlarla evin içinde çeşitli oyun ortamları hazırlayın. Karttaki sözcüğü göstererek ismini söyleyin. Sözcüğün nasıl söylendiğini duymasına yardımcı olun. Bazen ona da sorarak isimlendirmesini isteyin. Her ne şekilde isimlendirme yaparsa yapsın, doğru kabul edip, tekrar geri iletim sağlayın. Örneğin; Evet bu bir “bardak”. Daha sonra /b/ sesiyle başlayan diğer karta geçin. Unutmayın, bu sadece bir oyundur, çocukları zorlamak ve terapist rolü oynamak çocuğunuz için gereksiz ve sakıncalı olacaktır. Kendi gelişim süreci içinde yalnızca onu desteklemeyi hedef alın.

Dil gelişimine yardımcı olabilecek ne yapabilirsiniz. 2-3 yaş

• Çocuğunuza “edat” ları öğretebileceğiniz oyunları oynayın. Örneğin, “topu kutunun ‘içine’ koymak” ya da “masanın ‘üstünden’ atmak” gibi.
• Çocuğunuza 10′a kadar saymasını öğretin ve sayma oyunları oynayın.
• Yazmayı taklit edebilmesi için boya kalemleri ve kâğıt sağlayın.
• Diğer çocuklarla oyun oynayarak iletişim sağlayabilmesi için fırsatlar yaratın.
• Kitap içinde bulunan eylemleri tanımlayarak, onları kısa cümlelerle anlatın. Anlattığınız cümlelerle ilgili her olaya ilişkin hemen soru yöneltin. Her ne cevap verirse versin, tekrar sorunuzun yanıtını bir de sizden duyması ona uygun konuşma modeli olmanız açısından etkili olacaktır. Örneğin; “Evet çocuk ayakkabısını giyiyormuş” gibi.
Dil gelişimine yardımcı olabilecek ne yapabilirsiniz. 3-5 yaş
• Büyük- küçük, sert- yumuşak gibi zıtlıklar içeren oyunlar oynayın.
• Konuşmalarınıza zamana ilişkin kavramlar katın (bugün, yarın, daha sonra, gelecek hafta gibi).
• Çocuğunuza olaylara ilişkin hisleri ve duyguları hakkında konuşma fırsatı tanıyın ve paylaşımda bulunun.
• Kendinize ait sözcük oyunları, tekerlemeler, hikayeler yaratın.
• Sözcük bulma oyunları oynayın.
• Dil ötesi becerilere ilişkin oyunlar üretebilirsiniz ( örneğin;bir sözcüğün hangi sesle başladığının ya da bir sesle başlayan sözcüğün bulunması gibi fonolojik farkında olmaya ilişkin aktiviteler).

Kaynak:özel eğitim sitesi

Tuvalet eğitiminde 2 ana yöntem vardır.

Geleneksel yöntem

Hızlı yöntem

1-Geleneksel Yöntem:

Bu yöntemde ortalama 10 gün boyunca çizelge tutularak çocuğun kuruluk süresi belirlenir. Eğer çocuk 1 saatten az süreyle çiş yapıyorsa tuvalet eğitimine hazır olmadığına karar verilir. Ve bu eğitim için birkaç ay sonrası beklenir.

Eğer süre 1 saatten uzunsa eğitime başlanır. Bu yöntemde çocuğun altı gündüz bağlanmaz.

Çizelgeye göre belirlenen saatten 10 dk. önce çocuk tuvalete götürülür. 1-2 dk. bekletilir. Eğer tuvalete yaparsa önceden belirlediğiniz pekiştireçle ödüllendirilir. Eğer boşaltım gerçekleşmezse kaldırılır 5 dk. başka bir etkinlikle ilgilenmesi sağlanır. Sonra tekrar tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse ödüllendirilir, gerçekleşmezse çocuk tuvaletten çıkartılır.  Bu süreçte çocuğa herhangi bir ceza verilmez. Çocuğun bütün çiş ve kaka yapışları çizelgeye kaydedilir.

Zamanla çocuğu tuvalete götürme süresi arttırılır. Çocuğun daha uzun süre kuru kalması sağlanır.

2-Hızlı Yöntem(yoğun tuvalet eğitimi):

Hızlı yöntemin temelini, alınan sıvıların miktarının arttırılması ve çocuğun tuvalete gitme sıklığı örüntüsünün değiştirilmesi oluşturmaktadır. Çocuk banyoda bir sandalyede oturtulur. Alabileceği kadar sıvı verilir. Sevdiği içecekler ve tuzlu yiyecekler yedirilir. Ardından çocuk tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse pekiştirilir. Sıvılar tüketilip 20 dk. içinde boşaltım olmazsa çocuk kaldırılır ve tekrar sandalyeye oturtulur. Bir süre sonra çocuğun külotu kontrol edilir. Kuru ise pekiştirilir. Kuru değilse pekiştirilmez. 30 dk. sonra süreç tekrarlanır.

Bunlar artık herkesin bildiği genel usuller. Özellikle zihinsel engelli çocuklarda oldukça işe yarar bilgiler. Ancak otizmli çocuklar söz konusu olduğunda işler biraz karışmaktadır. Örneğin bazı otizmli çocukların çişlerinin, kakalarının tuvalette kaybolmasını istememeleri gibi bir takıntıları bile olabilmektedir.

Ben bu nedenle otizmli çocukları ikiye ayırmaktayım.

Birincisi, tuvaleti geldiğini söylemeyip sadece bu nedenle altına yapanlar(tuvalete götürülürse itiraz etmeden yapanlar)

İkincisi ve en zor olanı ise çiş-kakasını tuvalete inatla yapmak istemeyenler.

Bu durum tuvalet eğitimi yöntemlerinde bir takım uyarlamalar, düzenlemeler yapmamızı gerektirmektedir.

1.türdeki çocuklarımızı ele alalım: Konuşan ve konuşmayan olarak

Eğer konuşmuyorsa resimleri kullanmalıyız. Evde ve okulunda bir pano hazırlarız. Çişi çağrıştıran bir resim hazırlarız. Her tuvalete gidişimizde bu resmi aldırarak ve çişim var repliğini biz onun yerine söyleyerek ya da tuvalete diyerek onu tuvalete götürmeliyiz. Bu şekilde zamanla onun resmi alarak kendiliğinden tuvalet ihtiyacını bize bildirmesini sağlamış oluruz.

Eğer konuşabiliyorsa yine resmi kullanabiliriz ancak mutlaka çişim var repliğini ona söyletmeliyiz. O şekilde tuvalete götürmeliyiz. Zamanla bun sisteme alışacak ve çişi geldiğinde öğretmenine ya da ebeveynine çişim var diyecektir. Tabi bu süreçte yukarıda anlattığım geleneksel yöntemi biraz uyarlayacağız. Örneğin sıvı alımını arttıracağız. Saatlerimize dikkat edeceğiz.

2.türdeki çocuklarımızı ele alalım:(inatla tuvalete yapmayanlar) Yukarıdaki yöntemler aynı şekilde geçerlidir ancak bu çocuklarda özelikle tuvalette birtakım uyarlamalar yapmalıyız.

Öncelikle tuvalete neden yapmak istemediğini tespit etmeye çalışmalıyız.

Çişinin klozette kaybolmasını mı istemiyor?

Sifonun sesinden mi rahatsız oluyor?

Ayakları oturunca havada mı kalıyor?

Oturduğu oturak soğuk mu?

Tuvalet korkutucu bir ortam mı?

Beze yapma alışkanlığını bırakmak mı istemiyor?

Tuvaletin içine düşmekten mi korkuyor?

Bütün bu gibi soruların cevabını düşünmeniz ve bir takım düzenlemeler yapmanız gerekebilir. Çok iyi bir gözlemci olmalıyız. Davranışların neredeyse hepsinin bir nedeni vardır. Mutlaka gözlem ve yorumlarımızla bunu tespit etmeye çalışmalıyız.

Tüm bunları çözebilirsiniz aslında.

Örneğin ayağının altına bir tabure koyabilirsiniz,

Oturağın soğuk olmaması için uygun bir malzemeyle kaplayabilirsiniz,

Sifonu alışıncaya kadar çekmezsiniz,

Tuvaleti daha canlı, sevdiği oyuncaklarla süsleyebilirsiniz,

Klozetin içini tuvalet kağıdıyla doldurabilirsiniz.

(Çoğunlukla bez alışkanlığını bırakmak istememe, bunu artık takıntı haline getirme ve çiş-kakanın klozete düşmesi, kaybolup gitmesi endişesi yaşanan sıkıntıların başında gelir. Bahsettiğim düzenlemelerle bu sorunları aşabilirsiniz.)

Bazen çocuğun, tuvaletin klozete nasıl yapıldığını görmesi de gerekebilir. Bunun için bir video kaydı bile izletilmesi gerekebilir. Belki komik gelebilir ancak, örneğin diğer kardeşin model olup video kaydı alınıp çocuğa izletilmesi bile bir yöntem olarak düşünülebilir.

Yine pekiştireçler çok önemli. Çocuk kuru kaldığında, tuvalete boşaltım yaptığında mutlaka etkili bir pekiştireçle ödüllendirilmelidir.

Genel anlamda olumlu bir tutum izlenilmelidir.

Bazı çocuklar baskı hissedip bunu bir koz olarak kullanabilmekte, istediğini yaptırabilmek için bunu kullanabilmektedir. Bu nedenle çok dikkatli olunmalıdır.

Her şeyden önemlisi tuvalet eğitiminde çok sabırlı olmak gerekir. Tüm ayrıntılara dikkat ettiğiniz durumda bile çocuk kısa sürede tuvalete yapmayı öğrenemeyebilir. Ancak belirli bir süre sonunda sonuç aldığınızı göreceksiniz.

Bez bir kez çıkartılıp eğitime başlanıldıysa kesinlikle bir daha kullanılmamalıdır. Bu ileride geri dönülmez sıkıntılara yol açabilir.

Bu arada gece eğitimine başlamadan önce çocuğunuzun gündüz kuru kalmayı öğrenmesi gereklidir. Bu nedenle gece kaçırmalarına tepki göstermeyiniz.(Gündüz eğitimi verirken gece bezleyebilirsiniz ancak benim tavsiyem biraz zahmetli olsa da geceleyin de bez kullanmamaktır) Gündüz kontrolünü kazandıktan sonra, yatmadan 2 saat önce sıvı alımını kesip, tuvalete götürerek yatırdığınızda kısa bir sürede gece kontrolünü de kazanacaktır.

Erkek çocuklarda sünnet olunmadıysa pipisiyle oynama davranışı çok görülmektedir. Bu nedenle sünnet olan çocuklarda tuvalet eğitiminin daha kolay olduğunu gözlemledim. En uygun zamanda sünnetin de halledilmesini öneririm.

Ayrıca katı yiyeceklerle beslenme sonucu kabızlık, genelde görülen bir problemdir. Erken yaşta sulu yemeklere alıştırmak oldukça önem arz etmektedir.

Sabırla ve yoğun bir eğitimle otizmli çocuklar da tuvalet becerilerini öğrenebilmektedirler.

Tuvalet eğitimi oldukça zor bir konudur. Buradan genel tavsiyelerde bulundum ancak mutlaka özel eğitim öğretmeninizden yardım almalısınız. Tek başınıza bu eğitimi vermekte zorlanabilirsiniz.