ANNE BABA TUTUMLARI
Çocuğun kişiliği, öncelikle aile içinde anne-babası ile etkileşimi sonucu gelişir. Çocuğun kişilik gelişiminde 0–6 yaş en önemli dönemdir. Anne-baba-çocuk ilişkisi, temelde anne ve babanın tutumlarına bağlıdır. Çocuklar arasında uyum bozukluğuna yol açan birçok vakaya, yeterli ve uygun olmayan anne-baba çocuk ilişkilerinin neden olduğu saptanmıştır.
Anne Baba Tutumunu Etkileyen Başlıca Faktörler
Anne ve babanın zihinlerinde nasıl bir çocuk istedikleri; Dünyaya gelen çocuk, anne ve babanın beklentilerine uygun olmadığı taktirde oluşan hayal kırıklığı sonucu, anne ve babada çocuğu reddetme veya yok sayma türünde davranışlar gelişebilir.
Toplumun kültürel değerleri: çocuk yetiştirmede kolektivist bir yaklaşım (evlenene kadar kendine bağımlı kılma),doğu-batı toplumu arasındaki kültürel farklılık.
Anne-babanın yetişme biçimi: Çocukluk yıllarında sevgi, şefkat ve saygıya dayanan bir eğitimle yetiştirilen anne-babalar kendi çocuklarını da aynı anlayışla yetiştireceklerdir.
Ailenin sosyo-ekonomik durumu: Üst sosyo-ekonomik düzeydeki anne-babalar alt düzeydekilere göre, otoriteye daha az değer vermekte; eşitliği, bağımsızlığı, merakı, başarıyı, sorun çözücü olmayı ve yaratıcılığı daha önemli görmektedirler.
Çocukların sayısı:Tek bir ailenin çocukları arasında bile iki çocuk aynı
şekilde büyümez. Aynı ailede olsa da her çocuğun kendine ait bir dünyası vardır.
Çocuğun cinsiyeti: Çocuklarının cinsiyeti beklentilerine uygun olan anne-babaların, çocuklarına karşı daha olumlu tutum ve davranışlar sergiledikleri gözleniyor.
Çocuğun yaşı: Anne-baba çocuk büyüdükçe davranışlarını denetleyebileceğine, daha bilinçli davranacağına inanır.
Sınırlar: Çocuğunuzun davranışlarını kontrol altında tutabilmek için, akla, mantığa uygun sınırları ve kuralları ailenizle birlikte karar koyun.
OLUMSUZ ANNE-BABA TUTUMLARI
Aşırı Koruyucu ve Kaygılı Anne-Baba Tutumu
Bu tarz tutumu benimseyen anne-baba sürekli çocuğa müdahale eder. Aşırı koruyucu ve verici davranışlar söz konusudur. Çocuğa bir bebek gibi davranılır. Çocuk anne-baba tarafından ‘sen yapamazsın, daha küçüksün’ gibi engellemelerle karşılaşır. Çocuğun kendini tanımasını ve yapabileceklerini fark etmesini engelleyen bir anne-baba tutumudur.
Bu tutumla yetiştirilen çocuklarda bağımlı kişilik vardır. Dış denetim çok fazladır. Çocuk kendi başına karar vermede güçlükler yaşar. Bu tutum çocuğun bireyselleşme çabasını engellemektedir.
Aşırı Baskıcı ve Otoriter Anne-Baba Tutumu
Baskıcı bir tutum içerisindedirler. Çocuktan kendilerine itaat etmelerini beklerler. Aile içinde korku hakimdir ve çocuk korku ile büyür.
Ailede yüksek baskı ve katı disiplin olduğundan çocuklarda kendini kabul etme zorlaşır, uyumsuzluk görülür. Çocuk evde anne-babasında gördüğü olumsuz tutumları okulda arkadaşlarına uygulamaya çalışır. Ayrıca devamlı eleştirilen bu çocuklarda saldırgan davranışlar ortaya çıkabilir.
Sınırsız Özgürlükçü Anne-Baba Tutumu
Bu anne-baba tutumunda aşırı hoşgörü ve düşkünlük vardır. Evde patron çocuktur ve her dediği yapılır. Bu tutumla yetişen çocuklarda doyumsuzluk ve bir iç boşluk vardır. Kuralsızlığa alışan çocuklar, okuldaki kurallarla karşılaşınca okula ve arkadaş çevresine uyum sağlamakta zorlanabilirler. Bencil, sorumsuz, kırılgan, her dediğinin anında olmasını isteyen ve sabırsız olabilirler. Sosyal ortama girdiğinde ve her dediğinin olmadığını gördüğünde hayal kırıklığına uğrar. Kendi içine çekilebilir ya da saldırgan olabilirler. Her istediklerini yaptırmayı alışkanlık haline getirir ve zamanla kural tanımazlar.
Mükemmeliyetçi Anne-Baba Tutumu
Mükemmeliyetçi tutumda anne baba her şeyin en iyisini çocuğundan bekler. Kendi gerçekleştiremediği yaşantıları çocuğunun gerçekleştirmesini ister ve çocuk olduğu gibi kabul edilmez. Aile, bedensel ve zihinsel yönden beklentileri karşılaması için çocuğu kapasitesinin çok üstünde eğitimlere tabii tutar. Çocuğa bütün çocukça davranışlar yasaklanır. Arkadaş seçimi de aileye aittir.
Mükemmeliyetçi anne-baba tutumuyla yetişen çocukların fikirleri genelde çok katıdır. Bir şey veya kimse ya çok olumlu ya da çok olumsuzdur. Her işte en iyi ve en üstün olmak ister. Fakat istediği seviyeyi yakalamayınca hayal kırıklığına uğrar ve çalışmayı tamamıyla bırakabilir. Aşağılık duygusu gelişir.
Tutarsız Anne-Baba Tutumu
Anne-baba tutumları arasında en olumsuz tutumdur. Bu tutumda anne baba yukarıda sayılan anne-baba tutumlarını zaman zaman uygular. Belli bir tavır ve tutarlılık yoktur.
Tutarsız anne-baba tutumuyla yetişen çocuklar nerede ne yapacağını bilemez. Hangi tepki ile karşılaşacağını bilemediği için kaygılıdır. Bu durum kendini güvende hissetmesini engeller. Kendi görüş ve düşüncelerini aktaramaz. Zamanla çevrelerindeki insanlara güvenmeyen, her şeyden şüphelenen, kararsız bir kişilik yapısı geliştirebilirler.
OLUMLU ANNE-BABA TUTUMU
Demokratik Anne-Baba Tutumu
Ebeveyn tutumları içinde en ideal olanıdır. Anne-babanın çocuğu kabulü, sevgi ve sevecenlikle ele alması, çocukla ilgilenmesi şeklinde davranışa yansımaktadır. Kabul eden anne-baba çocuğun ilgilerini göz önünde tutarak onun yeteneklerini geliştirecek ortamı çocuk için hazırlar. Kabul gören çocuk genellikle sosyalleşmiş, işbirliğine hazır, arkadaş canlısı, duygusal ve sosyal açıdan dengeli ve mutlu bir bireydir.
Aile her şeyden önce çok iyi bir rehberdir. Çocuğa yol gösterilir ama alacağı kararlar konusunda serbest bırakılır. Alternatif sunulur. Seçim çocuğa aittir. Çocuk seçiminin sorumluluğunu alır. Böyle bir ailede evde-toplumda kabul edilen ve edilmeyen davranışların sınırları bellidir. Çocuk neyi nerede yapacağını veya yapmayacağını bilir. Ev ve toplum kuralları çocuğa anlatılır. Her şeyden önce anne-baba iyi bir modeldir. Çocuklarında görmek istemedikleri davranışları kendileri de yapmazlar. Çocuk sınırlar içinde özgürdür.
Demokratik ve güven verici bir ortamda yetişen çocuk, kendine ve çevresine saygılı, sınırlarını bilen, yaratıcı, aktif, girişken, sağlıklı ilişkiler kurabilen, saygılı, sorumluluk sahibi, hoşgörülü, uyumlu bir birey olarak yetişir.
ÖNERİLER
Ø Genel geçer en iyi anne baba tutumunu belirlemek oldukça zordur.
Ø Bu seçim işleminde önemli olan hangi tutumun nerede ne zaman ne şekilde kullanılacağının iyi tespit edilmesi gerekmektedir.
Ø Anne babalar çocuklarını çok iyi tanımalılar ve çocuklarına ne zaman nasıl davranacakları konusunda bilgi sahibi olmalıdırlar.
Kaynakça
Ø Gordon, Thomas (1996), Etkili Ana baba Eğitimi: Aile İletişim Dili, Sistem Yayıncılık
Ø Yörükoğlu, Atalay (1992), Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, Özgür Yayın Dağıtım.